Vi phạm quy chế (2019)

Năm học 2018 – 2019, hơn 50 trong tổng số 242 đề tài dự thi Cuộc thi khoa học kĩ thuật cấp quốc gia học sinh trung học khu vực phía Bắc vi phạm quy chế vẫn được chấp nhận dự thi. Trên poster quảng bá đề tài này có sử dụng logo trường, cờ, các hình ảnh mang tính quảng bá bị cấm ở trên poster và ban tổ chức cũng không hề có động thái xử lý vi phạm. Ngoài ra có 2 nghiên cứu liên quan đến động vật, vi phạm nội dung Cuộc thi. Đặc biệt, trong các đề tài vi phạm quy chế có 2 đề tài được trao giải Nhất là:[10]

1. Nghiên cứu chế tạo các hạt nano bạc nhằm ứng dụng phun tạo màng bảo quản trái cây (THPT Chuyên Hưng Yên)[11]
2. Dự án Nâng cao nhận thức cho học sinh THPT trong việc bảo vệ chủ quyền biên giới quốc gia tỉnh Lào Cai (Trường THPT số 1 TP Lào Cai)[12]

Bộ Giáo dục và Đào tạo thẩm định lại, kết quả không thay đổi.[13]

Đề tài dự thi quá sức với học sinh

Năm 2020 – 2021

Trong Cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia năm 2020 – 2021, trong số 141 dự án tham gia dự thi, Ban tổ chức đã trao 12 giải Nhất, 19 giải Nhì, 26 giải Ba và 34 giải Tư. Ngay sau khi tên 12 dự án được trao giải Nhất được công bố trên báo chí, dư luận và giới nghiên cứu khoa học tỏ ra ngạc nhiên vì hầu hết những dự án này đều quá sức so với trình độ học sinh trung học. Một số dự án đoạt giải gây nghi ngờ về tính trung thực của cuộc thi bao gồm:[5][14]

1. Cảnh báo sớm các rủi ro trong môi trường nuôi tôm bằng trí tuệ nhân tạo (THPT Hòn Gai, tỉnh Quảng Ninh)
2. Thiết bị hỗ trợ phục hồi chức năng bàn tay cho bệnh nhân bị di chứng hậu đột quỵ (THPT chuyên Lê Hồng Phong, TP HCM)
3. Giường bệnh thông minh hỗ trợ cho người mất chức năng vận động tay chân sử dụng tại nhà (THPT Hoa Lư A, tỉnh Ninh Bình)
4. Nghiên cứu phân lập các hợp chất ức chế tăng sinh tế bào cơ trơn động mạch chủ và hoạt hóa eNOS trên tế bào ECV304 từ một số bài làm thuốc thuộc chi Polygonum L. định hướng phòng và điều trị xơ vỡ động mạch (THPT Ngô Quyền và THPT Nguyễn Trãi, Hải Phòng)
5. Cải tiến peptit polybia-mpl để ứng dụng trong điều trị ung thư (THPT chuyên Lam Sơn và THPT Hàm Rồng, Thanh Hóa)
6. Nghiên cứu điều khiển quá trình phân giải thuốc bọc trong Alginate chứa nano oxit sắt từ (THCS và THPT Nguyễn Tất Thành, Đại học Sư Phạm Hà Nội)
7. Thiết bị hỗ trợ phục hồi chức năng bàn tay cho bệnh nhân bị di chứng hậu đột quỵ (THPT chuyên Lê Hồng Phong, TP HCM)

Theo một số giáo viên, việc giảng dạy các môn sinh học, hóa học trong trường phổ thông còn nặng tính lý thuyết, việc nghiên cứu những vấn đề lớn như vậy rất khó xảy ra.[15][16] Nhiều giáo sư và giáo viên nghi ngờ rằng cuộc thi không còn thực chất mà rơi vào căn bệnh hình thức và chạy đua thành tích.[5] Họ lo ngại rằng nếu kết quả cuộc thi không thực chất có thể tạo ra sự thiếu công bằng đối với các thí sinh khác, tước đi cơ hội của những người xứng đáng. Ngoài ảnh hưởng đến giải thưởng và quyền lợi, những thành tích ảo, thiếu trung thực trong các cuộc thi năng khiếu này sẽ gây ảnh hưởng xấu tâm lý và sự phát triển nhân cách của học sinh.[15]

Đáp lại đề nghị bỏ cuộc thi, ông Nguyễn Xuân Thành, vụ trưởng Vụ Giáo dục trung học, Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam khẳng định ý nghĩa của cuộc thi là rất lớn. Ông nhận định nghiên cứu khoa học là một bậc cao hơn của giáo dục STEM mà Bộ đang đặt ra trong lộ trình đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Cuộc thi đóng vai trò phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh, tạo động lực cho giáo viên thay đổi, học sinh thay đổi trong việc học đi đôi với hành.[16]

Năm 2021 – 2022

Trong Cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia năm 2021 – 2022, Một số dự án đoạt giải nhất bị cho là vượt quá tầm của học sinh phổ thông. Ngoài ra, những đề tài này còn bị nghi giống các luận văn thạc sĩ đã được bảo vệ trước đó. Sau đây là một số ví dụ:[13]

1. Phân lập, đánh giá khả năng nhắm đích tế bào gốc ung thư dạ dày của phân đoạn chứa hợp chất saponin và bào chế sản phẩm từ cây lá khôi (Ardisia gigantifolia) (Trường THPT chuyên Thái Nguyên, đoạt giải nhất). Đề tài được cho là rất giống luận văn thạc sĩ sinh học ứng dụng Nghiên cứu tác động của dịch chiết lá khôi (Ardisia gigantifolia Stapf.) lên sự biểu hiện của các gene kiểm soát chu kỳ tế bào của tế bào gốc ung thư dạ dày của Nguyễn Thị Hải Hồng do TS Lê Thị Thanh Hương ở Đại học Thái Nguyên hướng dẫn năm 2019.
2. Tăng cường hoạt tính quang xúc tác xử lý ô nhiễm môi trường nước của g-C3N4 bằng hiệu ứng cộng hưởng plasmon bề mặt (THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam, Hà Nội). Đề tài rất giống với luận văn thạc sĩ Tổng hợp và đánh giá hoạt tính quang của vật liệu xúc tác trên cơ sở g-C3N4 do Đoàn Duy Hùng thực hiện và bảo vệ tại Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2018. Đặc biệt g-C3N4 không phải là chất có sẵn. Trong luận văn thạc sĩ, từ nguyên liệu ban đầu là melamin (C3H6N6), tác giả phải nung ở 500ºC trong 3 giờ dưới dòng N2 khô, thu được chất nền là graphitic carbon nitride g-C3N4. Các phương pháp cần sử dụng gồm machine learning, hóa học tính toán và các kỹ thuật phân tích hiện đại như XPS, EDX, AFM, TEM, SEM, XRD, FTIR, BET, PL, UV-Vis DRS, LC-MS, HPLC.[17]
3. Điều trị béo phì bằng cao chiết xanthone từ vỏ quả măng cụt (Garcinia mangostana L.) trên chuột nhắt trắng (Mus musculus) (Trường THPT chuyên Thái Nguyên, đoạt giải nhất)

Đáp lại những nghi ngờ trên, Hiệu trưởng Trường trung học phổ thông Chuyên Thái Nguyên cho rằng: "Trong điều lệ của cuộc thi Khoa học kĩ thuật của học sinh cấp trung học phổ thông này cho phép các thầy cô và các chuyên gia hỗ trợ, tư vấn hướng dẫn học sinh thực hiện. Nếu không có sự đồng hành hướng dẫn của các thầy cô như vậy thì chắc chắc học sinh không thể thực hiện nghiên cứu được, khó có thể giải quyết được những vấn đề kiến thức hàn lâm."[18]

"Mua bán" đề tài

Trên mạng xã hội tồn tại những hội nhóm mua bán công khai đề tài khoa học kỹ thuật để học sinh đi thi dưới cái tên chung hỗ trợ hay câu lạc bộ khoa học kỹ thuật.[6][19][20] Mặc dù là cuộc thi dành cho học sinh nhưng những thành viên tham gia chủ yếu các hội nhóm trên là giáo viên ở các trường phổ thông, phụ huynh học sinh. Thậm chí có nhiều người rao bán các dự án đã đoạt giải.[21]

Nguyên nhân của hiện tượng mua bán các công trình nghiên cứu khoa học cho học sinh mang đi thi được cho là nếu thí sinh đạt giải thì sẽ được tuyển thẳng vào đại học. Thay vì đầu tư cho con học thêm vất vả tốn kém từ năm này qua năm khác, một số phụ huynh bỏ tiền mua công trình nghiên cứu khoa học để con mang đi thi và đoạt giải sẽ được lợi hơn. Hệ quả của hiện tượng mua bán rầm rộ nằm ở chỗ nó làm bóp méo khoa học và gieo mầm suy nghĩ sai lệch về thực sự nghiên cứu khoa học là gì cho học sinh.[7]